De oorzaken van haaruitval

Hoe ziet de levenscyclus van een haar eruit?

Om het proces van haaruitval en de oorzaken volledig te begrijpen, is het belangrijk om het proces van haargroei in gedachten te houden. Haarontwikkeling is cyclisch en wordt gekenmerkt door 3 fasen van groei, terugval en uitval: 

• De anagene fase komt overeen met de haargroeifase. Tijdens deze fase vermenigvuldigen de haarwortelcellen zich. Tijdens deze fase wordt het haar, ook wel de haarschacht genoemd, geproduceerd door de haarfollikel. Deze fase, waarin het haar elke maand een centimeter groeit, duurt gemiddeld 2 tot 6 jaar.
• De catagene fase komt overeen met een overgangsfase waarin de haarfollikel inactief wordt. De cellen stoppen met zich te vermenigvuldigen en het haar stopt met groeien. Dit duurt ongeveer 2 tot 3 weken. 
• De telogene fase is de fase van haaruitval. De haaruitval is niet onmiddellijk, maar duurt 2 tot 3 maanden. Het "dode" haar valt uiteindelijk uit, verdrongen door haar in de anagene fase van de volgende cyclus, enzovoort. Onder normale omstandigheden volgt elke haarfollikel zijn eigen cyclus, dus de fasen van de haarcyclus vinden niet gelijktijdig plaats op de hele hoofdhuid. Op een gezonde hoofdhuid met ongeveer 100.000 haren bevindt 86% van het haar zich in de anagene fase*. Het is daarom heel normaal om 50 tot 100 haren per dag te verliezen, wat overeenkomt met een normale haarvernieuwing. Over het algemeen is deze haaruitval onmerkbaar en merkt u het niet per se in uw dagelijkse leven. 

Waarom valt het haar uit?

Wanneer de levenscyclus van het haar onder invloed van verschillende factoren wordt verstoord of zelfs tot stilstand komt, kan de dagelijkse haaruitval toenemen en soms oplopen tot 300 haren per dag. Dan wordt het merkbaar, met haren op kussens, kleren, de vloer...
Bepaalde factoren kunnen de haarcyclus versnellen. Ze volgen elkaar veel sneller op dan normaal en de follikel raakt uiteindelijk uitgeput. Het haar heeft geen tijd meer om goed te groeien, het wordt dunner en dunner en verdwijnt dan voorgoed.

Haaruitval bij vrouwen: hormonale oorzaken komen vaak voor

Het is niet altijd gemakkelijk om de precieze oorzaak van haaruitval te achterhalen. Vooral als het tijdelijk is. Hormonale schommelingen behoren echter tot de eerste factoren die door specialisten onder de loep worden genomen. Het is wetenschappelijk vastgesteld en erkend dat hormonen in meer of mindere mate betrokken zijn bij de verschillende soorten haaruitval: acuut telogeen effluvium (reactieve haaruitval), chronisch telogeen effluvium (chronische haaruitval), alopecia androgenetica en menopauzegerelateerde haaruitval.

De overgrote meerderheid van de mensen die een specialist raadplegen voor haaruitval zijn vrouwen. Bij vrouwen is haaruitval door hormonale veranderingen heel gewoon:

• Het is niet ongewoon om een verband te zien tussen een anticonceptiepil en haaruitval. De oorzaak: de samenstelling en dosering van hormonen, die per anticonceptiepil kunnen verschillen. Alleen progestativa hebben bijvoorbeeld androgene effecten op het haar, wat diffuse reactieve haaruitval kan veroorzaken. Progesteron in combinatie met oestrogenen kunnen een positief effect hebben op de haarkwaliteit. Een andere veel voorkomende oorzaak van haaruitval bij vrouwen onder de 30 is het polycysteus ovarium syndroom (PCOS: hormonale disbalans die leidt tot overmatige productie van androgene hormonen, die verantwoordelijk kunnen zijn voor vruchtbaarheidsproblemen). De hormonale verstoringen die gepaard gaan met deze aandoening zijn vaak verantwoordelijk voor alopecia.
• Hormonale veranderingen in de periode na de bevalling of postpartum zijn vaak de oorzaak van reactieve haaruitval. De oorzaak: het oestrogeenniveau, dat sterk daalt na de bevalling. Specialisten schatten dat tussen een derde en de helft van de vrouwen last heeft van haaruitval na de bevalling**.
• Schildklieraandoeningen worden vaak genoemd als een van de oorzaken van alopecia van het type chronisch telogeen effluvium (de wetenschappelijke term voor chronische haaruitval, d.w.z. haar die langer dan 6 maanden voortduurt met wisselend verloop). Deze haaruitval kan dezelfde oorzaken hebben bij mannen.
• Het mechanisme van alopecia androgenetica is ook hormonaal en heeft te maken met de androgeenreceptoren in de haarwortel. Het is de belangrijkste oorzaak van haaruitval bij mannen. Deze chronische plaatselijke haaruitval (het verlies is progressief en zet in de loop der jaren in) treedt meestal op tussen de leeftijd van 30 en 40 jaar. 70-80% van de mannen wordt getroffen, vergeleken met 29-42% van de vrouwen tijdens hun leven***. In veel gevallen is de oorzaak van de alopecia erfelijk. En als deze alopecia vrouwelijk is, heeft het dezelfde oorzaken.
• Hormonale veranderingen na de menopauze kunnen ook alopecia veroorzaken. Menopauzegerelateerde haaruitval kan bij sommige vrouwen alopecia uitlokken of reeds bestaande alopecia verergeren.

De oorzaak van alopecia is niet altijd hormonaal...

Haaruitval bij jonge vrouwen kan andere oorzaken hebben dan hormonale.

• De stressgerelateerde haaruitval is het resultaat van een specifiek fysiologisch mechanisme: in de hoofdhuid maken de cellen die aan eenmalige of hevige stress worden blootgesteld neurotransmitters vrij die een acute ontstekingswaterval in gang zetten. Dit heeft als effect dat de normale haarcyclus wordt geremd: het haar gaat dan voortijdig de telogene fase in, wat 2 tot 3 maanden na de uitlokkende factor plotselinge en brutale haaruitval veroorzaakt. Dit staat bekend als reactieve haaruitval of acuut telogeen effluvium.
• Er is een verband tussen vermoeidheid en haaruitval . Fysieke en psychologische vermoeidheid kunnen een rol spelen bij verschillende soorten haaruitval:
  - of reactief, na tijdelijke maar intense vermoeidheid.
  - of chronisch, bijvoorbeeld door bloedarmoede veroorzaakt door ijzertekort. Nauw verbonden met vermoeidheid, kan haaruitval gekoppeld aan een voedingstekort schommelende haaruitval veroorzaken gedurende meer dan 6 maanden.
• Sommige mensen ervaren haaruitval wanneer de seizoenen veranderen, voornamelijk in de herfst. Men denkt dat dit fenomeen verband houdt met de invloed van de zon op de productie van hormonen die een positieve invloed hebben op de levenscyclus van het haar tijdens de zomer. Deze positieve invloed verdwijnt met de komst van de kortere, minder zonnige dagen van de herfst, wat zogenaamde reactieve haaruitval veroorzaakt. Deze haaruitval gebeurt heel af en toe en duurt maximaal 4 tot 6 weken.
• Tractie-alopecia is mechanische haaruitval. Dit is een plaatselijke alopecia die resulteert in progressieve haaruitval op het voorhoofd en de slapen. Het wordt veroorzaakt door stylingpraktijken die traumatisch zijn voor de haarwortels (knotten, zeer strakke paardenstaarten, vlechten, te zware vlechten, weven, extensions, steilen). Als deze praktijken niet snel worden stopgezet, worden de haarzakjes onherstelbaar vernietigd en wordt dit alopecia cicatricialis en onomkeerbaar. De haargrens trekt zich geleidelijk terug. Tractie-alopecia komt vaak voor bij vrouwen, vooral Afrikaanse vrouwen. Tot 30% van hen**** kan er last van hebben.
• Haaruitval door alopecia areata is een vorm van alopecia in plekken die grote of kleine delen van de hoofdhuid kan aantasten, of zelfs de hele hoofdhuid. De oorzaak van deze haaruitval is een auto-immuunziekte die vaak wordt uitgelokt door intense stress, hormonale veranderingen of virale infecties. De haarzakjes worden door het lichaam plotseling beschouwd als vreemde lichamen, dat besluit om ze te verwijderen. De haarzakjes worden niet volledig vernietigd, dus het haar kan teruggroeien, maar dit kan enkele jaren duren.
• Ringworm is een andere vorm van alopecia in plekken. De oorzaak van de alopecia is in dit geval besmettelijk: een microscopische schimmel infecteert de haarzakjes en veroorzaakt haaruitval. Het komt vaker voor bij kinderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem en kan zeer besmettelijk zijn. Het wordt behandeld met een geneesmiddelen dat de schimmel doodt (antischimmel) en het haar zal normaal teruggroeien wanneer het genezen is.
• Syfilis, een seksueel overdraagbare aandoening, kan haaruitval in plekken of diffuse haaruitval veroorzaken, of beide. In zijn secundaire vorm kan syfilis alopecia veroorzaken, die meestal de achterkant en de bovenkant van het hoofd aantast. De haaruitval kan gepaard gaan met algemene roodheid op het lichaam zonder jeuk. Een antibioticabehandeling kan deze infectie snel behandelen, waardoor het haar weer normaal kan groeien.
• Alopecia cicatricialis is een vorm van plaatselijke alopecia die gekenmerkt wordt door een gebied met gladde littekens waar geen haar meer groeit. De haarzakjes zijn volledig vernietigd en vervangen door vezelig weefsel. Het wordt veroorzaakt door trauma, brandwonden, bestraling van de hoofdhuid of ontsteking van de hoofdhuid.
• De term medicamenteuze alopecia wijst op reactieve haaruitval door bepaalde behandelingen. De belangrijkste families van geneesmiddelen waar u op moet letten zijn: anticoagulantia, antidepressiva, anti-epileptica, antihypertensiva, bepaalde ontstekingsremmers, schildklierbehandelingen, bètablokkers, bepaalde cholesterolverlagende behandelingen, lithiumhoudende geneesmiddelen en retinoïden. De toediening van chemotherapie tegen kanker of blootstelling aan bestralingen in het hoofd en de nek zijn ook verantwoordelijk voor een bepaald type van ernstige haaruitval dat anageen effluvium wordt genoemd.
• COVID-19 is een nieuwe factor die verantwoordelijk is voor reactieve haaruitval (of acuut telogeen effluvium). De haaruitval die wordt waargenomen na COVID-19 is gekoppeld aan de ontstekingstoestand die wordt veroorzaakt door deze virale infectie. De intense koortsaanvallen die ermee gepaard gaan zijn ook de schuldige. Een voorgeschiedenis van COVID-19 moet daarom worden onderzocht bij mensen met reactieve haaruitval. In de ongewone context van een pandemie kunnen stress en angst factoren zijn die de gevolgen van de ziekte en de haaruitval verergeren.

Wanneer moet u zich zorgen maken over haaruitval?

Haaruitval kan iedereen treffen, op elke leeftijd. Dit kan een eenmalige gebeurtenis zijn, die slechts een paar maanden duurt voordat de toestand weer normaal wordt.

Als de haaruitval na verloop van tijd aanhoudt (meer dan 6 maanden), gepaard gaat met een geleidelijke afname van de dichtheid of symptomen zoals jeuk, pijn of roodheid, kunt u het beste een arts raadplegen. Zo kan de oorzaak worden bepaald en indien mogelijk behandeld.

* Bron: Olsen, 1994; Shapiro, 1996
** Bron: Grover en Khurana, 2013
*** Bron: Blume-Peytavi et al., 2011; Wang et al., 2010)
**** Bron: Billero et al. 2018